Предговор

До македонскиот читател!

Во последниве 10-15 години во многу публикации, книги и интернет портали се повеќе и повеќе се пишува за Свети Серафим Платински (Роуз). Тоа е сосема нормално и очекувано бидејќи Свети Серафим е еден од најважните светители и црковни автори во 20 век. Заедно со Св. Јован Шангајски и Сан Франциски Чудотворец, Свети Филарет (Вознесенски), Свети Аверкиј (Таушев), Свети Хризостом Флорински, Свети Гликериј Романски и многубројните светители и новомаченици и исповедници на Катакомбната Црква во Русија, светогорските свети Старци зилоти и Вистинските Православни Христијани во Грција, Романија и Бугарија, се еден собор на православни светители, по чии свети молитви и нивни лични православни книги и текстови, ние денешните православни христијани во 21 век можеме да слушнеме и да се научиме на вистинската православна вера, побожност и благочестие.

Но, за жал, денес се прават обиди нивните пишани дела и исповеднички труд да бидат „корегирани“, а со тоа, и лажно претставени пред денешните православни христијани од страна на многу екуменистички и сергиански теолози, монаси, свештеници и епископи кои се дел од официјалното светско православие.

Вакво лажно претставување на Свети Серафим Платински (Роуз) се прави и кај нас во Македонија од страна на многу претставници на официјалната државна црква, при што се добива погрешен впечаток дека отец Серафим Роуз повеќе бил наклонет кон новокалендарците и нив ги сметал за вистинска црква и имал црковно општење со нив, а демек, бил против старокалендарците и ги сметал за шизматици (расколници) и немал црковно општење со нив. Ова е лага и клевета и безобразно газење и осквернување на Свети Серафим и неговиот подвиг и борба за вистинското православие и благочестие.

Затоа, за работите да бидат јасни, пред македонскиот читател го претставуваме овој многу значаен труд на ипоѓакон Нектариј кој бил дел од старата Руска Православна Црква Задгранична и добро ги познава работите одвнатре. Сега тој е член на Вистинската Православна Црква на Америка под омофор на Митрополит Димитриј.

Милостивиот и Човекољубив Бог, по молитвите на Свети Серафим, да ни го отвори срцето и просветли умот за правилно да го разбереме овој многу важен историски труд и да ни помага во чувањето на православната вера и благочестие. Амин!

Православен Глас

Вовед

Во текот на последниве неколку години, новокалендарската организација „The Orthodox Ethos“, предводена од новокалендарскиот свештеник отец Петар Хирс, турка реновационистички наратив во врска со историската позиција на Блажениот иеромонах Серафим (Роуз) и неговиот став за „гонетите Вистински Православни Христијани на Грција“ [1].

Отец Петар Хирс и неговиот тим промовираат лажен наратив дека отец Серафим бил целосно анти-старокалендарец, во обид да ја замаглат не само неговата позиција, туку и официјалниот став на Руската Православна Црква Задгранична (РПЦЗ) од 1962 до 1982 година. Со разни методи, „Orthodox Ethos“ и отец Петар Хирс користат селективно вадење на цитати, делумни аудио-снимки извадени од контекст, и интервјуа од т.н. „духовни чеда“, кои тврдат и авторитативно зборуваат за ставовите на отец Серафим, иако никогаш не живееле со него, живееле на другата страна од земјата во најголем дел од нивниот живот, и многу ретко комуницирале со него преку традиционални писма.

Отец Петар Хирс и неговите соработници се обидуваат да го прикажат отец Серафим како жестоко анти-старокалендарец, за да ја промовираат нивната ерес „отпор одвнатре“ („Resist From Within“), каде што настојуваат да ја изманипулираат својата публика — составена од помалку информирани православни христијани и истражувачи — за да останат во заедништво со „официјалните“ државни цркви. Иронично е што самиот отец Петар Хирс не припаѓа на ниту една од тие цркви. На секој чекор, „Orthodox Ethos“ и отец Петар Хирс се обидуваат да го претстават отец Серафим како оној што без разлика ги осудувал сите старокалендарци, сугерирајќи дека не правел разлика меѓу флоринците, матеевците и неговите вистински противници — бостонците. Отец Петар Хирс би сакал луѓето да поверуваат дека отец Серафим или не ги разликувал овие групи, или немал интелектуален капацитет да ги сфати разликите меѓу разните јурисдикции. Тоа може да се докаже преку личен разговор што го имав со отец Петар Хирс, кој ми рече: „Отец Серафим не разбираше што се случува во Грција.“

Отец Петар и „Orthodox Ethos“ очекуваат нивната публика — од кои многумина се едноставни, побожни мирјани што живеат зафатен живот и немаат време да се задлабочат во сложени историски прашања — едноставно да им веруваат на збор. Тие не се професионални историчари кои поминуваат бесконечни часови проучувајќи документи, ниту пак се докторанти по историја обучени да ја извлечат вистината од историските записи. Работејќи за организацијата „Orthodox Ethos“, можам да го кажам ова со полна увереност.

Оние што ме познаваат и што соработувале со мене на различни академски историски проекти знаат дека јас ја барам вистината, и само вистината, без пристрасна агенда. Му приоѓам на минатото такво какво што било. Историјата може да биде непријатна, не само за „Светското Православие“, кое чувствува потреба да фабрикува лаги за да избега од грдилото на своето минато, туку и за старокалендарците. Тоа се факти што мора да ги прифатиме, бидејќи историјата не може да се смени. Како што вели митрополит Димитриј од Вистинската Православна Црква во Америка за историјата: „Не можеш да ја прераскажеш историјата; таа е тоа што е.“

Со тие зборови на ум, ви ги презентираме фактите од историјата поврзани со иеромонах Серафим (Роуз) во периодот 1962–1982, и се молиме да ја оставите настрана вашата пристрасност и да ја прочитате историјата онака каква што навистина е.

Ставот на РПЦЗ за Старокалендарците

Првата точка што може накратко да се разгледа е официјалниот став на Руската Православна Црква Задгранична (РПЦЗ) во врска со старокалендарците за време на животот на отец Серафим Роуз. „Orthodox Ethos“ и отец Петар Хирс често избегнуваат да зборуваат на оваа тема бидејќи не можат да ја оправдаат својата позиција и редовно ја одминуваат оваа прашина. Историските факти за овој период се неспорни: Руската Православна Црква Задгранична била во евхаристиско општење со различни старокалендарски јурисдикции за време на животот на отец Серафим, вклучувајќи ги и флоринците и матеевците.

За накратко да се покаже дека тоа навистина било случај со двете групи — флоринците и матеевците — можеме лесно да се повикаме на синодалните одлуки на РПЦЗ во врска со двата старокалендарски синоди.

Обраќање до флоринтскиот синод на Архиепископ Авксентиј

18/31 декември 1969

До неговото Блаженство Авксентиј,

Архиепископ на Црквата на

Вистинските Православни Христијани на Грција

Ваше Блаженство,

Братското писмо на Вашето Блаженство од 25 ноември 1969 беше прочитано од нас на денешната седница на нашиот Синод.

Многуте искушенија што ги поднесува Православната Црква од почетокот на својата историја се особено големи во нашево зло време, и, како последица, ова особено бара единство меѓу оние што се навистина предадени на Верата на Отците. Со такви чувства, сакаме да ве известиме дека Синодот на епископите на Руската Православна Црква Задгранична ја признава валидноста на епископската хиротонија на вашиот претходник, упокоениот Архиепископ Акакиј, и последователните хиротонии на вашата Света Црква. Затоа, земајќи ги предвид и разни други околности, нашиот епископски Синод ја смета вашата иерархија за браќа во Христа, во полно заедништво со нас.

Нека Божјиот благослов почива врз сите свештеници и верници на вашата Црква, особено во претстојните денови на Рождеството по тело на нашиот Господ и Спасител Исус Христос [2].

Претседател на Синодот на епископите

+Митрополит Филарет

Членови:

+Никон, Архиепископ на Вашингтон и Флорида

+Серафим, Архиепископ на Чикаго и Детроит

+Виталиј, Архиепископ на Монтреал и Канада

+Антониј, Архиепископ на Лос Анџелес и Тексас

+Аверкиј, Архиепископ на Сиракуза и Троица

+Антониј, Архиепископ на Западна Америка и Сан Франциско

+Сава, Епископ на Едмонтон

+Нектариј, Епископ на Сиетл

+Андреј, Епископ на Рокленд

+Лавр, Епископ на Менхетн

Обраќање до матеевскиот синод на Архиепископ Андреј

21 октомври/3 ноември 1972

„Им го правиме познато на сите дека, по ракоположувањето, кое се исполни како благослов на Светата Иерархија на Вашето Блаженство, нашиот Синод на епископи на Руската Православна Црква Задгранична влегува во полно Црковно и Светотаинско заедништво со Православната Црква на Вистинските Православни Христијани на Грција, на која Вашето Блаженство е Епископ.

Со срдечна молитва барам од нашиот Господ да ја благослови и да ја води иерархијата, свештенството и верниците на Богозаштитената Црква на Вашето Блаженство во вечноста [3].“

Ваш посветен брат во Христа,

+Митрополит Филарет

Претседател на Синодот на епископи

• Епископ Лавр
• Секретар на Синодот на епископи

Како што се гледа од овие официјални резолуции на РПЦЗ до двете фракции на старокалендарците, тие биле во црковно и евхаристиско заедништво со нив и ги сметале за православни христијани кои се спротивставувале на ересите на екуменизмот и модернизмот, исто како што правела и самата Руска Православна Црква Задгранична. Еклесиолошката позиција на која било од овие фракции за тајните во глобалното Православие имала малку врска со признавањето од РПЦЗ дека тие се православни христијани исполнети со благодат.

За подетално да се прочита за односот меѓу Руската Задгранична Црква и грчките старокалендарци, можете да се повикате на мојата објавена работа на оваа тема со наслов:

„Руската Православна Црква Задгранична и Вистинските Православни Христијани на Грција: Историја“.

Флоринци, Матеевци и Пантелејмонити: Испитување на еклисиолошките разлики

Како што беше спомнато претходно, „Orthodox Ethos“ и отец Петар Хирс се обидуваат да го наметнат својот новокалендарски начин на размислување за старокалендарците врз отец Серафим (Роуз), и да ја искористат неговата позиција против она што тој го нарекуваше „суперправилност“ за да создадат наратив дека отец Серафим бил целосно анти-старокалендарец и дека всушност не бил во заедништво со нив.

Како што ќе видиме, отец Серафим не беше анти-старокалендарец, туку беше силно против сектантството и предвременото прогласување дека оние во „Светското Православие“ се безблагодатни. За да ја разбереме позицијата на отец Серафим, мора да ги дефинираме еклисиолошките позиции на различните фракции, од кои некои тој ги поддржуваше, а други категорично ги отфрлаше.

Еклисиологијата на Флоринците

Флоринтската еклисиологија го претставува разбирањето на најголемата заедница на Вистинските Православни Христијани на Грција (ГОХ) во самата Грција. Таа има две можни значења:

• Од една страна, може да се однесува на личното разбирање на првичните тројца епископи кои го отфрлија „ревидираниот јулијански календар“ и го презедоа водството на Г.О.Х во 1935 година (вклучувајќи го и светителот митрополит Хризостом од Флорина). Според ова гледиште, Официјалната Црква на Грција е обвинета и ќе биде предмет на суд на идниот Сеправославен собор поради прекршување на анатемите против грегоријанскиот календар. До тогаш, нејзините Свети Тајни остануваат важечки, и тие Тајни не треба да се повторуваат при премин во ГОХ.

• Другото значење, одразено во официјалните синодални енциклики од 1935, 1950 и 1974 година, се совпаѓа со сфаќањето на матеевците: имено, дека Официјалната Црква на Грција станала шизматичка во 1924 година со усвојување на анатемисаниот грегоријански календар, со што нејзините Свети Тајни станале неважечки. Според ова гледиште, новокалендарците треба да се примаат во ГОХ преку миропомазание.

Еклисиологијата на Матеевците

Матеевската еклисиологија го претставува сфаќањето што го имало мнозинството монаси кои ја сочинувале духовната власт на ГОХ пред доаѓањето на поранешните новокалендарски епископи во 1935 година. Како што беше спомнато, Официјалната Црква на Грција станала вистински шизматичка во 1924 година со воведување на анатемисаниот грегоријански календар, со што нејзините Свети Тајни станале неважечки. Затоа, новокалендарците треба да се примаат во ГОХ преку миропомазание.

Ова гледиште е именувано по неговиот најпознат застапник, поранешниот светогорец, епископот Матеј од Брестена, кој бил ракоположен во 1935 година од тројцата првични епископи на ГОХ.

Еклисиологијата на Бостонците (Пантелејмонити)

Бостонската еклисиологија го претставува гледиштето на архимандрит Пантелејмон (Митропулос) и неговите следбеници, кои во голема мера се приклучија на РПЦЗ од новокалендарски јурисдикции. Според ова сфаќање, „укинатите анатеми“ во 1965 година, а не усвојувањето на новиот календар во 1924 година, биле моментот кога автокефалните цркви отпаднале од благодат, и затоа нивните Тајни не треба да се сметаат за важечки.

Секоја одлука или акт на РПЦЗ што изгледал како признавање на Тајните на автокефалните цркви бил сметан за „акт на икономија“. Таканаречените „пантелејмонити“ потоа се обидоа да го наметнат ова гледиште на целиот Синод на епископите на РПЦЗ и погрешно го претставуваа како де факто официјален став на РПЦЗ, иако Синодот претходно јасно изјавил дека таква одлука може да биде донесена единствено од Вселенски или Сеправославен Собор, независно од личните мислења на поединечни епископи.

Писмата на отец Серафим за Старокалендарците

За да ги разбереме мислите и ставот на отец Серафим кон старокалендарците, мора да се повикаме на неговата приватна кореспонденција со свештенство и мирјани, која се протега од 1961 година па сè до неговото упокојување во 1982 година.

Првите спомени

Најраниот спомен на старокалендарците во писмата на отец Серафим е од јануари 1964 година, во писмо до неговиот пријател Глеб (подоцна отец Герман). Ова писмо, кое главно е административно и се однесува на идното издавање на списанието „The Orthodox Word“, споменува дека отец Серафим се сретнал со група млади православни христијани кои формирале донекаде екуменистичка православна група. Во ова писмо, отец Серафим вели:

„Еден од Украинците кажа потценувачки коментар за некои од Русите што ги познава, кои мислат дека го чуваат ‘вистинското’ Православие. Тоа сме ние, и мислам дека треба да правиме токму она за што тој нè обвини: да ги заборавиме другите православни (со неколку исклучоци, како Света Гора и старокалендарците, кои сè уште Православието го сфаќаат сериозно), и да се концентрираме на Русите и на американските обратеници. Нашата верност кон РПЦЗ треба да се покаже од самиот почеток; тоа ќе помогне барем на дел од добронамерните, кои мислат дека се исто толку ‘православни’ како и секој друг, да се исплашат; целата нивна соработка ќе има за цел да нè вовлече во калта на екуменизмот и компромисите. [4]“

Во ова писмо гледаме дека отец Серафим ги признава старокалендарците како вистински православни христијани, меѓу ретките кои што сериозно го сфаќаат Православието.

Во 1970 година, во пријателско писмо до отец Пантелејмон и братството во Манастирот Свето Преображение, каде зборува за издавачката дејност на братството, времето во Платина, Калифорнија и нивните земјоделски активности, отец Серафим споменува и за псевдо-автокефалноста дадена на Митрополијата (Православна Црква на Америка) од Советската Московска патријаршија и за литературните напади на [о. Џон] Маендорф против Руската Православна Црква Задгранична. На крајот, во постскриптум, тој пишува:

„Планираме издание за целиот Синод подоцна годинава, со долга статија на Владика Јован (16 страници). Би сакале и нешто од грчка и/или мисионерска перспектива, па помисливме на [Александар] Каломиroс — можеби едноставна статија за старокалендарците и нивните врски со Синодот. Некои предлози? [5]“

Овој кус постскриптум покажува дека односот со старокалендарците бил сосема нормален за РПЦЗ во тоа време.

Во долго писмо до отец Михаил Ацкул во 1970 година, отец Серафим во минување ги споменува старокалендарците во позитивен тон:

„Ти ја потврди нашата општа претстава за [Антиохискиот] Митрополит Филип како добронамерен човек кој, за жал, сака да биде во мир со сите. Толку многу од нашите млади американски свештеници, од речиси сите јурисдикции, минуваат низ нејасно и најчесто површно православно образование, а потоа стекнуваат парохиско искуство главно во тоа како да се согласуваат со луѓето — и едноставно не се подготвени да застанат и да се борат за Православието.

Но сега — 1970 година, можеби токму сега е годината на одлука, нашата американска „пресвртница“ за Православието — оние што нема да застанат и да се борат, знаејќи за што и против што се борат и имајќи ги потребните средства, повеќе нема да бидат православни.

Ние се радуваме на твоето приклучување кон Синодот. Во списанието The Orthodox Word се трудевме да не наметнуваме премногу исклучив поглед за Синодот, но логиката на црковната историја сама по себе ја наметнува улогата на „чувар на Православието“ врз Синодот.

Диаконија веќе зборува за создавање на „ултраконзервативен сојуз Синод–Старокалендарци“ против остатокот од Православието — оценка со политички тон, но можеби дури и корисна ако поттикне некои да истражат дека во Православието има нешто што вреди да се зачува. [6]“

Писмо до пријател во септември 1970

Во септември 1970, во писмо до неговиот пријател Даниел, отец Серафим пишува за атмосферата во Православната Црква:

„Грчката Црква (Атина), патем, толку силно протестираше кај Атинагора против тоа што Москва им дава Причест на Католиците, што не гледам како сега може да избегнат да ја прекинат евхаристиската заедница со Москва — и тоа од „екуменистот“ Архиеп. Иеронимос — се чувствува дека тој е под притисок на старокалендарците, кои очигледно стануваат посилни.

Во меѓувреме, иако Атинагора не ја призна автокефалноста, Митрополијата (Православна Црква на Америка) се држи за него, а о. Мејендорф пишува во новата Православна Црква дека секој што не го признава Атинагора како вистински православен Патријарх е едноставно „надвор од заедницата на светското Православие.“

И сето ова во време кога Атинагора е поттикнат да дава сè посмели и понеобуздани изјави (се плаши дека Москва ќе се покаже како поголем модернист од него и дека така ќе го преземе водството на „светското Православие“!), и кога еден грчки архиереј во Америка (о. Домбалис) сериозно повикал Атинагора да биде канонизиран додека е сè уште жив!!! [7]“

Значајно во ова писмо е тоа што е исполнето со длабоки увиди во размислувањето на отец Серафим. Тука читаме дека новокалендарската црква во Грција протестирала кај Вселенскиот патријарх Атинагора поради тоа што Советската Московска Патријаршија давала причест на римокатолици — одлука издадена од нивниот Патријаршиски синод во 1969 година, која до ден денес не е повлечена.

Она што е клучно во овој случај е што отец Серафим Роуз го смета тоа за легитимна причина Вселенската Патријаршија да го прекине општењето со Советската Патријаршија. Тој, исто така, е изненаден што овој протест доаѓа од друга екуменистичка јурисдикција.

Во 1971 година, отец Серафим и отец Херман заеднички напишале едно многу значајно писмо до Министерот за внатрешни работи на грчката влада во поддршка на старокалендарскиот свештеник архимандрит Кипријан (Куцуумбас) и протестирале против неговото прогонување од страна на владата затоа што бил старокалендарец. Во писмото стои:

26 февруари 1971

Министер за внатрешни работи

Влада на Грција

Улици Стадиу и Драгацаниу

Атина, Грција

Ваша Екселенциjo,

Дознавме дека архимандритот Кипријан Куцуумбас бил разрешен и сведeн во ред на мирјани од страна на официјалната Црква на Грција. Ве молиме да ја искористите Вашата власт за да го заштитите него и неговото свештенство од било каков чин на насилство од страна на официјалната државна Црква.

Во Америка го познаваме архимандритот Кипријан Куцуумбас како високо почитуван свештеник на старокалендарската јурисдикција, која е признаена од Светиот синод на Руската Православна Црква Задгранична и од многу епископи надвор од Грција. Ние, заедно со многу православни христијани во Америка, сакаме да веруваме дека грчката влада ќе ги почитува искрените верски убедувања на оние во Грција кои, по канонски причини и поради совеста, се одделиле од официјалната Црква и ќе му дозволи на отец Кипријан слободно да ја практикува својата православна вера и да го извршува своето свештенство без мешање од страна на Владата.

Доколку, и покрај нашата надеж, архимандритот Кипријан биде подложен на било каков вид насилство од страна на Црквата или Владата, ние и многу илјадници православни христијани надвор од Грција ќе бидеме принудени да го сметаме тоа како АКТ НА ПРОГОН против вистинската Православна Црква и нејзините верници, за што ќе бидеме обврзани да ги информираме читателите на нашето списание [7].

Со почит,

Серафим, монах

Герман, монах

Уредници на списанието The Orthodox Word

Како што можеме да видиме овде, отец Серафим и отец Герман го признаваат свештенството на архимандрит Кипријан како благодатно и, исто така, признаваат дека грчката влада, во соработка со новокалендарската Црква на Грција, навистина ги прогонувала. Ова писмо силно го побива наративот создаден од Orthodox Ethos и отец Петар Хирс, кои тврдат дека братството во Платина ги сметало грчките старокалендарци за шизматици или неканонски.

Отец Серафим, во својата приватна преписка, му пишува значајно писмо на отец Нектариј Паласис, во кое опишува средба што ја имал со еден зилот од Света Гора, пофалувајќи го за неговиот „став за вистинското Православие.“ Во ова писмо до отец Нектариј, тој пишува:

„Во врска со целата црковна ситуација со која се соочуваме, имавме две интересни и поучни средби оваа недела. Во петок нè посети отец Теодорит [Маврос], и каква радост беше тоа — да се сретнеме и да се помолиме со овој вистински светогорски зилот. Бевме само потврдени во нашата проценка дека, ако Грците гледаат кон нашите синодални епископи за потврда на нивниот став за вистинското Православие, ние во Синодот гледаме кон вас, грчките зилоти, за инспирација во вистинското и непоколебливо Православие.

Потоа, неколку часа по заминувањето на отец Теодоритос, нè посети иеромонах Теодор, неодамна преселен во Сан Франциско (презиме Hoeins, не оној што беше пострижан од отец Пантелејмон) — и се покажа дека тој целосно го признава Атинагора „сè додека не проповеда ерес“ (а тоа одамна се случи!), и е против старокалендарците, гледајќи на светогорските зилоти како на фанатици кои ќе завршат како безсвештеничка секта.

Се плашам дека неговите ставови се премногу блиски до „организацискиот поглед“ кој преовладува кај многумина од нашите свештеници, а, за жал, можеби и повисоко. Овој Собор без сомнение ќе открие многу околу ова. Ве молам, имајте на ум дека сме со вас, грчките зилоти, и информирајте нè за клучните настани, одлуки и сл. Деновите на „несвесното Православие“ поминаа, и навистина не е доволно Русите да седат настрана и само да го чекаат обновувањето на Русија — кое, кога ќе дојде, можеби ќе земе изненадувачка форма и ќе ги затече повеќето Руси неподготвени! Сега повеќе од кога било сме загрижени да ја зачуваме независноста на нашиот манастир, за ако — не дај Боже! — дојде до поделба во Синодот, да можеме слободно да постапиме според совеста.“ 【8】

Ова писмо е значајно затоа што открива како отец Серафим Роуз гледал на зилотите од Света Гора, на старокалендарците и на оние кои почнале да развиваат менталитет „отпор одвнатре“, отровен од компромис. Ставот на иеромонах Теодор (Hoeins), кој отец Серафим го разгледува, тесно се совпаѓа со еклисиолошките погледи на Orthodox Ethos и отец Петар Хирс во однос на „официјалните“ патријархати и нивното активно учество во ерес.

Овој став постојано застапува останување во евхаристиско општење со јавни проповедници на ерес сè додека некој вселенски собор официјално не ја прогласи екуменистичката ерес за ерес — што е спротивно на учењата и практиките на Светите Отци.

Идеолошката битка меѓу отец Серафим и архимандрит Пантелејмон

Некаде по 1973 година, почнале да се појавуваат несогласувања помеѓу отец Серафим Роуз и архимандрит Пантелејмон, што довело до значајна литературна битка со обострани публикации и судир на идеи меѓу нив двајцата. Оваа добро позната драма, која се одвивала во 1970-тите, е токму местото каде Orthodox Ethos и отец Петар Хирс се обидуваат да создадат лажна историска нарација, тврдејќи дека оваа борба на личности меѓу двете значајни фигури е доказ дека отец Серафим целосно ги осудил сите старокалендарци. Целта на Orthodox Ethos во овој поглед е да создаде дополнителен јаз помеѓу Светското Православие и старокалендарците, за оние во Светското Православие да не се оддалечат од официјалните цркви — во кои, иронично, ни самиот тој не припаѓа.

Архимандрит Пантелејмон (Метропулос)

Во писмата на отец Серафим можеме да ја видиме оваа пукнатина како започнува уште во мај 1973 година. Во едно писмо до Ирина Константиновна, отец Серафим пишува:

„Христос воскресе! Приложени се два понови написи од отец Теодоритос, за кои се надеваме дека ќе можете да ни кажете нешто. Печатениот напис е очигледно насочен против некои ‘неканонски активности’ на отец Пантелејмон поврзани со старокалендарската ситуација (отец Теодоритос поддржува една група старокалендарци, отец Пантелејмон — друга група).“ [9]

Отец Теодоритос бил член на старокалендарците од флоринската струја, додека отец Пантелејмон бил силен поддржувач на матеевците, кои биле познати по своите „поекстремни“ ставови во однос на Светското Православие, за разлика од обично поумерената позиција на флоринците. Во 1974 година, тензии дополнително се продлабочиле помеѓу отец Теодоритос и отец Пантелејмон, што може да се види во едно писмо кое отец Серафим му го испратил на Алексеј, датирано на 2/15 март 1974 година. Во него стои:

„Во врска со нападот на отец Теодоритос врз отец Пантелејмон — бидејќи отец Ефрем ти побарал копија, претпоставувам дека пристојно е да му направиш една. Целата оваа кавга меѓу грчките старокалендарци е многу несреќна; покрај тоа што вклучува личности, што само ги заматува вистинските прашања, реалните проблеми се многу суптилни и деликатни, и бараат многу такт, трпение и љубов, а не теолошки и канонски тиради. Нам ни се чини дека има многу што да се каже од двете страни, и двете страни направиле грешки.“ [10]

Иако конфликтите меѓу грчките старокалендарци (и само меѓу нив) почнале да се разгоруваат, отец Серафим не се поколебал во својата поддршка за зилотите од Света Гора, кои ја одбивале заедницата со еретичкиот патријарх.

Во писмо до отец Валериј Лукијанов, тој изразува разочараност од состанокот на Синодот на РПЦЗ, забележувајќи дека не била дадена никаква поддршка за зилотите од Света Гора, кои страдале под прогони од грчката влада и Патријаршијата. Отец Серафим пишува:

„Колку повеќе слушаме за соборот во Џорданвил (или барем за Соборот на епископите откако сите други заминале), толку повеќе сме обесхрабрени. Сè уште не разбираме која беше целта на указот за староверците? Прашањето за канонизацијата на блажената Ксенија беше одложено, очигледно (според она што ни го кажа Владиката Нектариј), затоа што е ‘неважно’. Не беше покажана никаква поддршка за зилотите од Света Гора, кои страдаат прогони заради вистинското Православие. (Нашите пријатели во Грција ни пишуваат дека старокалендарците очекувале помош од нас, а Патријархот Димитриј исто така чекал да види дали нашите епископи ќе проговорат — ако не, тогаш прогонот може да продолжи.) А Посланијата до париските [Западноекзархат] и Митрополијата [Православна Црква на Америка] групи — какви бледи изјави, како да се работи само за ‘јурисдикциски недоразбирања’ што може да се решат со неколку ‘преговори’ — наместо за прашање на исповедање на вистината наспроти приспособување на духот на времето […] Колку е обесхрабрувачки да се гледаат епископите како трчаат по светот, обидувајќи се да бидат ‘во мода’. На соборот во 1971 година отец Пантелејмон од Бостон беше ‘во мода’; потоа се виде дека поради неговото влијание епископите направиле некои грешки на тој собор (за двете различни групи старокалендарци) и самите ја влошиле ‘грчката ситуација’. И така, во 1974 има нова ‘мода’ — Солженицин и ‘духот на помирување’. Во меѓувреме, отец Пантелејмон ‘излегол од мода’, а Архиепископот Антониј од Женева дури му рекол: ‘Ако не ти се допаѓа како ги правиме работите, напушти ја нашата Црква.’

Се разбира, и самиот отец Пантелејмон прави грешки и е донекаде подложен на ‘моди’ — но барем искрено се обидува да ја брани ‘зилотската’ позиција и досега бил многу лојален на Синодот; не заслужува да биде ‘избркан’ само затоа што излегол од мода […]“

Ние многу јасно ги чувствуваме опасностите што ни претстојат: вистинското Православие може да биде проголтано од половичното Православие, кое всушност е само една фаза на патот кон лажното Православие (Константинопол, Митрополијата итн.). Расколот на Евлогиј и Митрополијата (ПЦА) беше благослов од Бога, затоа што ги отсече многуте расипани членови — лажната интелигенција што сака да создаде некое „ново“ Православие. Денешните разговори за „помирување“ со овие групи покажуваат дека во рамките на нашата Црква вистинското Православие е во опасност да се изгуби. [11]“

Во следното писмо од август 1975 година, се појавуваат јасни лични конфликти, кои ќе доминираат во остатокот од деценијата. Отец Серафим (Платина), архимандрит Пантелејмон (Бостон), архиепископ Аверкиј од Џорданвил, епископ Петар од Асторија (грчки старокалендарец) и епископ Григориј Грабе (секретар на Синодот на РПЦЗ) сите негуваа силни меѓусебни антипатии, и секој од нив избра страна на која ќе застане.

Отец Серафим му пишува на епископ Лавр:

„Ваше Преосвештенство, Драг Владико Лавр,

Благословете! Ви испраќаме наши најискрени поздрави по повод празникот на Преображението и претстојното Успение на Пресвета Богородица.

Штотуку слушнавме дека архимандрит Пантелејмон од Бостон „прекинал општење“ со архиепископ Аверкиј, бидејќи Владиката Аверкиј му дозволил на епископ Петар од Асторија да служи во манастирот на празникот Преображение. Можете ли да нè известите зошто го направил тоа? Постојат ли причини поради кои ние не треба да сме во евхаристиско општење со епископ Петар? Д-р Каломирос од Грција нè информира дека Синодот на Авксентиј, наводно, го екскомуницирал епископ Петар. Ако ова е точно, каков треба да биде нашиот став кон епископ Петар?

Искрено треба да ви кажеме дека немаме доверба во „политичките“ потези на отец Пантелејмон во врска со грчките старокалендарци; откако почна да се меша во грчката црковна ситуација (дали со благослов на Синодот или на неговиот надлежен епископ?), работите само се влошија. Состојбата беше многу подобра кога нашите руски епископи ракополагаа старокалендарски епископи „неканонски“, но од љубов, а не поради „политика“.

Имаме долго писмо (на англиски) од д-р Александар Каломирос во кое тој објаснува што правел отец Пантелејмон во Грција во врска со матеевците, кои д-р Каломирос ги нарекува „фанатици“ и „легалисти“. Дали сакате да ви испратиме копија од ова писмо? Инаку, во тоа писмо тој вели дека отец Пантелејмон „не е Грк по душа, туку Американец“, и дека затоа има толкаво влијание врз Американците и грко-американците, но не и врз вистинските Грци (ниту врз Русите). Ова само го потврдува она што и ние одамна го мислевме.

Би сакале наскоро да добиеме одговор од вас за ситуацијата со епископ Петар и за лошата црковна состојба која ја создаде дејството на отец Пантелејмон; тоа само ќе предизвика уште поголема збунетост кај нашите обратеници.

Отец Пантелејмон планира да нè посети подоцна оваа година, и би сакале да знаеме дали можеме да бидеме во општење со него, со оглед на тоа што тој се отсекува од барем еден од нашите епископи, кого го почитуваме со најголема почит. Ве молиме помогнете ни да си ги расчистиме мислите и позицијата за ова прашање!

Досега, ставот на отец Пантелејмон кон епископ Петар изгледа дека се темели на емоции и љубомора, и ако тоа е причината поради која тој „прекинал општење“, зарем не е време да му се упати укор за малку да се понизи? Многу се плашиме дека тој ќе ја повтори историјата на толку многу од нашите „луди обратеници“, и дека кога ќе биде укорен за своите грешки, едноставно ќе си замине и ќе земе голем дел од своето стадо со себе, како епископ Јаков од Хаг. Дај Боже да нè сочува од таков скандал — нашите сироти американски православни обратеници не се подготвени за таков потрес! [12]

Со љубов и почит во Христа,

Серафим, монах “

Она што е важно овде е дека можеме да ја видиме пукнатината што се појавува меѓу отец Серафим Роуз и архимандрит Пантелејмон. Сепак, она што не се случува е отец Серафим да ги отфрла старокалендарците како шизматици, неканонски, неправославни или надвор од Црквата — како што би сакале отец Петар Хирс и неговите псевдоисторичари во Orthodox Ethos обичниот читател да поверува. Како што можете да забележите, тој му поставува прашање на епископ Лавр: „Зошто да не бидеме во општење со епископ Петар од Асторија,“ основачот и раководител на грчката старокалендарска катедрала „Света Маркела“ во Асторија, Њујорк?

Во друго писмо до отец Валериј Лукијанов од октомври 1975 година, отец Серафим дава дополнителен увид во драмата што ја поттикнува архимандрит Пантелејмон во рамките на Руската Задгранична Црква. Во ова писмо, отец Серафим се осврнува на пантелејмонитите или бостонците како на „нашите ‘Грци’“. Orthodox Ethos и отец Петар Хирс би сакале да нè натераат да поверуваме дека овој израз „Грци“ се однесува општо на сите грчки старокалендарци, што историски е неточно.

Во ова детално писмо, отец Серафим пишува:

„Со години отец Пантелејмон шири недоверба помеѓу обратениците — кон епископ Петрос, кон епископ Лавр, кон секој свештеник обратеник кој не станува негов „следбеник“, а во последно време и кон нас, очигледно затоа што сме „Руси“ кои се под „латинско влијание“. Истовремено, тој самиот чува „досие“ со копии од приватни писма (најмалку две од нив се очигледни фалсификати) кои наводно докажуваат дека постои „заговор“ против него и дека другите се тие што шират недоверба кон него. Па, време беше некој да почне да се сомнева во него — тој е вклучен токму во онаа „политичка“ црковна атмосфера која толку го ожалостува Владиката Аверкиј, и сè повеќе го гледаме како „класичен пример“ на прелест, предизвикана од самољубие и суетна слава.

Ние чувствуваме дека нашите „Грци“ нема уште долго да бидат со нас — вие и други го чувствувавте нивниот туѓ дух уште одамна; но ние ги поддржувавме долго време, мислејќи дека навистина им помагаат на нашите обратеници да го примат вистинското Православие. Отец Пантелејмон, во својата самоизмама, не сфаќа колку е надвор од склад со нашата Црква — тој мисли дека епископите мислат исто како што му зборуваат грко-американците и многу обратеници, дека тој е единствениот вистински глас на Православието на англиски јазик.

Д-р Каломирос од Грција ни пишува дека, според неговото мислење, отец Пантелејмон и неговите следбеници паднале во „групна гордост“, мислејќи дека само тие се мерилото на Православието. Отец П. направил голема штета и во Грција, застанувајќи против мнозинството старокалендарци и поддржувајќи ги „матеевците“ — кои се вистински фанатици и легалисти.

Ние чувствуваме дека катастрофа се надвиснува над нашата сиромашна мисија на англиски јазик, и дека обратениците кои премногу им веруваа на „Грците“ ќе имаат трагична судбина. [13]“

Вистинската цел на ова писмо е отец Пантелејмон, а не старокалендарците воопшто. Фокусот е пред сè на хипер-легализмот на Пантелејмон и матеевците во Грција, кои во тоа време претставувале значителен проблем.

Отец Серафим ѝ пишува на една жена по име Нина за целата политичка црковна драма што се случува, велејќи:

„Бесполезно е да го браниш Алексеј — или нас, кога ќе дојде време — пред отец Пантелејмон; неговите ставови не се засноваат на факти, туку на политички реалности. Биди предупредена! Нема потреба да ‘заземеш страна’ — но биди трезвена. […] Ние, на пример, се сомневаме дека најтрезвениот став во однос на старокалендарците се наоѓа некаде помеѓу позицијата на Владика Лавр и онаа на д-р Каломирос. Но ние продолжуваме да имаме добри односи со двајцата, затоа што сите разбираме дека сме луѓе и ги немаме сите одговори — за разлика од отец П., кој (како сите ‘партиски луѓе’) гледа заговори против себе насекаде.“ [14]

Повторно, гледаме дека отец Серафим воопшто не ги осудува старокалендарците како шизматици, туку, напротив, поучува дека верните треба да избегнуваат да заземаат екстремни позиции по кое било прашање.

Понатаму во ова писмо, отец Серафим продолжува да ја разгледува тековната ситуација со архимандрит Пантелејмон, велејќи:

„Повторно, отец П. изгледа не разбира дека неговата положба во нашиот Синод е посебна, нешто што му е дадено како голема привилегија. Владиката Јован ни кажа уште на почетокот дека логичното место за „Грците“ кога преминаа, е да бидат под јурисдикцијата на еп. Петар. Одлуката да се доведат под нашата руска јурисдикција, со што се создадоа две групи грчки старокалендарци во оваа земја, беше ризичен потег, кој произлегуваше од љубовта, добрината и наивноста на нашите епископи.

Но отец П. изгледа мисли дека оваа посебна привилегија е негово право, и на тој начин директно ја вклучува нашата Црква во грчките спорови, што тој го смета за нормално — но нашите епископи, секако, не. Се плашам дека логичниот заклучок од сето ова, кој сè повеќе ќе им се наметнува на нашите епископи, е дека отец П. припаѓа на некоја грчка јурисдикција, каде што ќе може да го прави она што мисли дека е правилно, без да ги вовлекува Русите во тоа.

Ако тоа не го сака, тогаш отец П. подобро нека почне да биде потивок и почесен, исто како и сите ние. [15]

Ова писмо е важно затоа што, во овие неколку кратки пасуси, содржи значајна историја на Руската Православна Црква Задгранична (РПЦЗ). На пример, спомнувањето на Владиката Јован се однесува на Свети Јован Шангајски и Санфранциски, кој за време на својот живот — и отворено на Синодот на РПЦЗ во 1959 година — ја поддржал идејата за прифаќање на грчките старокалендарци во РПЦЗ, па дури и се залагал за ракополагање епископи за нив.

Првично, Свети Јован сакал сите грчки старокалендарци кои ќе влезат во РПЦЗ да бидат под јурисдикција на епископ Петар од Асторија. Сепак, поради различни политички и црковни околности, тоа никогаш не се реализирало.

Отец Серафим во едно друго писмо до Ендру Бонд, во врска со прашањето за Пантелејмон, пишува:

„Се плашам дека постојат проблеми за вистинските ревнители на Православието во нашата Црква. Од едната страна, отец Пантелејмон од Бостон проповеда ревност што не е сосема по разум и поставува погрешен тон на ‘стручност’ во теологијата и чувство на надмоќ над Русите кои, наводно, сите се под ‘западно влијание’ (кога само би разбрал под какви ‘западни влијанија’ и самиот се наоѓа и би се научил на смирение од тоа, како што мораме сите ние!) — и ова само поттикнува спротивна реакција која сака да поверува дека практично сè е во ред со Константинопол и дури со Советската Патријаршија. Нека Бог нè упати по вистинскиот среден пат меѓу овие непотребни екстреми.“ [16]

Отец Серафим, во писмо до д-р Александар Каломирос во Грција — кој бил член на Руската Православна Црква Задгранична (РПЦЗ), имала парохија на територијата на Грција и имала грчки свештеник под омофорот на РПЦЗ — детално ја објаснува ситуацијата која тогаш се случувала со Пантелејмон.

Отец Серафим му пишува на д-р Каломирос за настанот:

„Инцидентот помеѓу отец Пантелејмон и Архиепископ Аверкиј се смири, откако предизвика вознемиреност во нашата Црква. Очигледно, самиот инцидент бил резултат на недоразбирање, бидејќи отец Пантелејмон, изгледа, не сакал навистина да го прекине општењето. Но, инцидентот, „случаен“ или не, е значаен бидејќи укажува на подлабоки несогласувања под површината на црковниот живот, и сè додека отец Пантелејмон мисли (или барем остава впечаток) дека тој е „експертот“ за Православието во нашата Црква и дека знае подобро од сите наши епископи и теолози, ќе има и други вакви инциденти во иднина. Ни беше кажано дека отец Пантелејмон бил понижен со ова искуство, но писмото од неговиот манастир што го видовме, во кое ја објаснува неговата гледна точка, воопшто не делуваше понизно, туку беше полно со самодоволство и „елитистички“ поглед — т.е. „никој освен епископите и неколку избрани не треба да знае за овие нешта“. Овој став на „ние знаеме подобро“ е многу лош и штетен.

Ние самите не можеме да судиме за прашањето на епископ Петар, бидејќи никогаш не сме добиле вистински докази ниту за ниту против него. Изгледа мислите дека нашите епископи биле против еп. Петар со години; но сите епископи чие мислење го знаеме, напротив, биле многу наклонети кон него. Кампањата против него во нашата Црква е дело на отец Пантелејмон, и тоа е единствено неговата идеја дека нашата Руска Задгранична Црква е „единствената канонска американска јурисдикција“ и дека Грците, следствено, немаат право на своја јурисдикција тука. Нашите епископи се толку зафатени со грижите за своите прогонети стада, што немаат време да се занимаваат со бескорисни спорови за „канонски права“, и како многу практични луѓе, тие се подготвени да живеат во пријателски односи со грчка старокалендарска јурисдикција во Америка. Кога отец Пантелејмон се подготвуваше да се приклучи на нашиот Синод во 1965 година, архиепископ Јован ми рече дека логичното место за него е под епископ Петрос, кого архиепископ Јован многу го почитуваше. Кога отец Пантелејмон ги убеди нашите епископи да го прифатат под Синодот, тоа беше чин кој неминовно ќе донесеше проблеми во иднина, бидејќи отец Пантелејмон се сметаше себеси за ривал на епископ Петрос за влијание меѓу Грците во Америка — што, за жал, и го направи, наместо мирно да остане во својот манастир, како што нашите епископи несомнено очекуваа.

Но, и покрај отец Пантелејмон, епископ Петар беше во општење со нашиот Синод, и мислам дека само неколку епископи, како архиепископ Виталиј, застанаа на страната на отец Пантелејмон против епископ Петар. Со оваа позадина, се надевам дека ќе можете да ја разберете позицијата на архиепископ Аверкиј. Тој му дозволуваше на еп. Петар да служи во Џорданвил со години и, колку што знаеме, не бил информиран за никакви обвинувања против еп. Петар, освен дека тој одбива да ја негира валидноста на новокалендарските свети Тајни (што и нашите епископи одбиваат да ја негираат). Ако имало сериозен извештај за „екуменистичка“ активност од страна на еп. Петар, архиепископ Аверкиј би го сфатил тоа многу сериозно и би го испитал. Сè што архиепископ Аверкиј гледа е лично ривалство помеѓу отец Пантелејмон и епископ Петар, и со право одбива да заземе страна во оваа политичка борба. Затоа, архиепископ Аверкиј ја смета инсистенцијата на „дрскиот млад архимандрит“ Пантелејмон да не му дозволи на еп. Петар да служи во Џорданвил за неподнослива дрскост — како руските епископи да мораат да бидат натерани да „заземат страна“ во „грчка кавга“, која досега изгледаше како чисто лична природа. Понатаму, нашите епископи, со право или не, не ги сметаат одлуките на Синодот на Авксентиј за обврзувачки за нив; зошто, навистина, архиепископ Аверкиј да не му дозволи на еп. Петрос да служи, кога неколку од нашите епископи му дозволиле на [матеевскиот] епископ Калистос да служи — кој, исто така, не е во општење со Синодот на Авксентиј? Многу е веројатно дека нашите односи со матеевците на Соборот во 1971 година беше грешка — но сега ситуацијата е посложена и тешко е да се види како може да се обнови нормален однос помеѓу нашата Црква и вашата. Можеби единственото на што можеме да се надеваме е дека барем општењето нема да се прекине, и покрај многуте „неправилности“ од двете страни.“ [17]

Како што можеме да видиме од ова писмо од 1976 година, личните и политички драми помеѓу овие личности сè уште претставувале тековен проблем, иако почнале постепено да стивнуваат. Исто така, важно е да се нагласи дека отец Серафим, повторно, не ги осудува старокалендарците како шизматици, туку се осврнува на нив како на уште една православна јурисдикција која се соочува со многу од истите предизвици со кои се соочувала и Руската Задгранична Црква.

Во 1978 година, отец Серафим му напиша долго писмо на г-дин Стамос, во кое даде детално објаснување за тоа како тој ги разбирал грчките старокалендарци. Тој ги опишува како прогонети од грчката влада со целосна поддршка од екуменистичкиот Патријархат на Цариград и новокалендарската државна црква на Грција, а чии тајни први биле прогласени за безблагодатни од страна на новокалендарската државна црква. Отец Серафим ја покажува својата длабока информираност за ова прашање, спротивно на наративот што го промовира Orthodox Ethos.

Отец Серафим пишува:

„Фактот дека не станува збор само за несогласувања, туку за вистински раскол, за жал, е премногу реален во Православната Црква на 20 век. Црквата на Грција од 1924 година е поделена на две. Приближно една четвртина од народот на Грција, и веројатно повеќе од половина од монасите и монахињите, припаѓаат на „Старокалендарските“ јурисдикции, кои одбиле да ги следат новотарските промени на најновите цариградски патријарси и раскинале општење со нив. Поради тоа, тие претрпеле прогони, затворања, па дури и мачеништво од рацете на своите православни браќа — грчката влада, поддржана од Патријархатот на Цариград и Државната црква на Грција.

Новокалендарските цркви ги анатемисале старокалендарците, прогласувајќи ги нивните Свети Тајни за безблагодатни; сè до неодамна (а можеби и денес, не знам) децата родени во бракови на старокалендарци биле официјално регистрирани од државата како „вонбрачни“ — нешто што дури ни протестантите не го трпат во Грција. Како одговор, старокалендарците ги анатемисале новокалендарците, а некои од нив (но не сите) изјавиле и веруваат дека нивните Тајни се без благодат.

Во Грција постојат целосно одделни православни иерархии, при што ниту едната нема никакво општење со другата. […]

Што се однесува до „јурисдикциите“, ние сме во полно евхаристиско општење со грчката старокалендарска јурисдикција на Архиепископ Аксентиј во Атина и со Катакомбната Црква во Русија; со другите јурисдикции нашите односи се затегнати, а во некои случаи и целосно прекинати (поради тажната историја на Православието во 20 век, опишана погоре).

Нашата Црква како целина едноставно одбива да ги прифати анатемите што различните јурисдикции си ги фрлаат една на друга во разгорените услови на полемики; но, од друга страна, не постои состојба на слободно меѓусебно општење. Во нашиот случај, не би можеле да сослужуваме со свештеници од други јурисдикции; додека пак, за мирјаните (чија одговорност во овие тажни поделби е многу помала, но кои сепак треба да се стремат да бидат свесни и одговорни христијани), оние кои сакаат да примат Света Причест мора прво да се исповедаат и да бидат подготвени да прифатат упатства од свештеникот за тоа како да се зачуваат во вистинското Православие【18】.

Едно од последните писма на отец Серафим Роуз, напишано во 1981 година до епископ Григориј (Грабе), се однесува на старокалендарското движење и ги побива лажните наративи што ги промовираат „Orthodox Ethos“ и отец Петар Хирс за ставот на отец Серафим кон старокалендарците. Отец Серафим пишува:

„Мислам дека еднаш претходно ви спомнав во писмо дека ‘тивкото мнозинство’ на членовите на нашата Црква — и свештеници и мирјани, и Руси и преобратеници — не ја следи фанатичната партиска линија на нашите Грци [Пантелејмонити]. Ние (и многумина со нас) се надеваме дека гласноста на нашите Грци нема да предизвика некоја изјава од страна на раководството на нашата Црква која би можела да се протолкува како поддршка на фанатизмот каков што нашите Грци сега толку гласно го проповедаат. Нашата Руска Задгранична Црква може да продолжи да биде светилник за другите Православни Цркви — но нема да биде таква ако станеме секта каква што нашите Грци би сакале да нè направат (и секта која само би се борела со други мали ‘секти’ во Грција — зашто нашите Грци воопшто немаат единство со старокалендарското движење во Грција)“ [19].

Оваа завршна реченица, напишана од отец Серафим Роуз кон крајот на неговиот живот во 1981 година, е особено значајна за разбирањето на вистинската историска перспектива за неговиот став кон старокалендарците.

Отец Серафим јасно ја разликува пантелејмонтската менталност на „суперправилност“ и ревност „не по разум“, од автентичните православни старокалендарски движења во Грција, Романија и Бугарија. Во ниту едно од неговите лични писма или објавени трудови тој не ги нарекува старокалендарците воопшто шизматици, безблагодатни или не-православни — како што тоа го прават „Orthodox Ethos“, отец Петар Хирс и неговата интернет група во последниве години.

Мора да запомниме дека целосниот историски контекст е клучен — секој наратив може да се исконструира за да служи на одредена агенда, особено во денешните медиумски кратки клипови и прилози што недостасуваат автентичен и длабински историски контекст.

Православното списание (The Orthodox Word) и старокалендарците

Друго важно место за разбирање на ставот на отец Серафим во однос на новокалендарската новотарија и старокалендарците е списанието кое тој го основа и уредуваше од 1962 до 1982 година.

Од самите почетоци може да се види дека отец Серафим се спротивставувал на воведувањето на новиот календар и им давал поддршка на старокалендарските христијани кои одбиле да ја прифатат оваа неканонска промена и, како резултат, биле прогонувани од официјалната државна црква и од грчката влада поради нивниот став.

Во август-септември 1967 година, во списанието The Orthodox Word беше објавен текст на отец Василие Сакас кој се однесува на промената на календарот. Во делот со наслов „Православни прашања на денот: Прашањето за православниот календар“ беше напишано следново:

„Меѓу причините кои воведоа жални поделби во Православната Црква во овој век, една од најсериозните беше неканонското прифаќање во 1924 година на Грегоријанскиот календар од страна на Цариградската Патријаршија и уште неколку други Цркви. Словенските Цркви до денешен ден одбиваат да го следат овој пример, а гласот на протест во рамките на Грчката Црква беше толку силен што Новокалендарската Црква беше принудена да ја преземе улогата на прогонител на голем број свештеници и верници кои останаа верни на православната традиција“ [20].

Овој извадок покажува дека отец Серафим не само што ја препознавал сериозноста на календарското прашање, туку и отворено ги поддржувал оние кои ја одбиле новокалендарската промена и останале на страната на црковната традиција, дури и кога тоа значело прогонство.

Во изданието на The Orthodox Word од 1968 година, отец Серафим вклучува статија со наслов „Православната мисија денес: Грчка мисија во Монтреал“, каде што ја опишува оваа мала грчка старокалендарска црква вака:

„Кои ја сочинуваат старокалендарската грчка парохија во Монтреал? Побожни грчки емигранти од секаков вид и сите возрасти — вклучувајќи голем број млади луѓе, образовани и необразовани, од оддалечени села и од големи градови […]

Доаѓајќи во новиот свет, побожните Грци, меѓу кои и оние што претходно биле членови на официјалната новокалендарска Црква, неизбежно се соблазнуваат од духовната состојба на Грчката Архиепископија: поради неканонските иновации, намерното занемарување на постите на Црквата, екстремно антимонашкото расположение и дух, широкото вклучување во екуменизмот — дури и до точка на намерно прекршување на светите канони (Апостолски канони 10, 11, 34 и 65) преку заеднички молитви со заблудени протестанти и римокатолички свештеници, како и богохулното дозволување на такви лица зад иконостасот, речиси целосното отсуство на традиционалната православна побожност во црквите, дрското бричење на свештениците и отворената толеранција на масонството. А ваквите работи не се изолирани случаи; напротив — тие станале правило, поттикнувано и наметнувано од горе.“

„Очигледно, користењето на неканонскиот западен календар е само една од многуте девијации на Архиепископијата од божествено дадените норми и стандарди на вселенското Православие. Ова отпаѓање од вистинското Православие — ова намерно отфрлање на вековната православна побожност и на светото наследство на мачениците, светите отци и подвижниците — претставува длабоко вкоренета болест која започна под Мелетиј Метаксас, човек со тажен спомен, и беше силно забрзана под сегашниот архиепископ, жалниот и многу публикуван Јаков, и неговиот поглавар, патријархот Атинагора.“ [21]

Во септември–октомври 1969 година, списанието The Orthodox Word, во статијата „Православието во современиот свет“, отец Серафим пишува:

„Деценијата на шеесеттите години од овој век, сведок на толку многу тешки отстапувања од Светото Православие, па дури и отворено отпадништво, беше истовремено сведок и на собирањето на вистинските бранители на неосквернетата православна вера. Како водители на овa движење, светското Православие сè повеќе гледа кон епископите на Руската Православна Црква Задгранична, чие единство во одбраната на традиционалното Православие е исто толку забележително колку и универзалниот ‘екуменистички’ тон на другите православни иерархии (со значителен исклучок на грчките старокалендарци, чии борби за опстанок пред грозоморните прогони од државата и официјалната Црква на Грција не им дозволуваат да имаат влијание во странство).“ [22]

The Orthodox Word објавува и статија целосно посветена на Вистинските православни отци на Света Гора. Оваа статија, со наслов „Зилотите на Света Гора: Квас за вистинското Православие денес“, содржи силна одбрана од отец Серафим на старокалендарските и непоминајуштих отци на Света Гора. Дел од текстот гласи:

„Така, тажната состојба на православниот свет денес не треба прекумерно да нè вознемирува. Гледајќи ја оваа жална слика на речиси сите православни цркви и ‘јурисдикции’, може само да се заклучи дека тука имаме точно спротивно од она што Христос дојде да го даде: речиси универзална млакост и рамнодушност, изгаснати светилки кои повеќе не светат, сол која ја изгубила силата, Православие кое изгледа дека е само прашање на навика, вера проголтана од световниот живот, што произведува бесмислени компромиси и отпадништво. Оваа слика навистина е доволна да ја олади ревноста на секој православен христијанин — сè додека не се сфати дека сето ова е Православие само по име, дека без божествената ревност што го карактеризира вистинскиот православен живот, тоа воопшто не е Православие, туку само изгаснати остатоци од некогаш горлив оган. И тогаш човекот учи да гледа на друго место за да го најде вистинското Православие денес, кое, според ветувањето на нашиот Спасител, ќе продолжи да живее до крајот на светот; и оној кој во себе зачувал дури и искра вистинска ревност ќе препознае дека оваа ревност сè уште гори во светот — не таму каде што владеат бројноста, модата и световната прилагодливост, туку таму каде што има стремеж и пламен за Божјата вистина и праведност. Оганот на вистинското Православие сè уште гори на многу места: во Катакомбната Црква на поробената Русија, кај прогонетите вистински православни христијани на Грција, во оцрнетата Руска Задгранична Црква, кај зилотите на Света Гора.“ [23]

Во 1974 година, отец Серафим Роуз објавил статија напишана од отец Теодоритос (Маврос) — грчки старокалендарски зилот од Света Гора — со наслов „Православие или смрт: Нови прогони на зилотските монаси од Света Гора“.

Во воведот на оваа статија, отец Серафим пишува:

„Читателите на The Orthodox Word се запознаени со постоењето на Света Гора на таканаречените „зилоти“ — околу 250 монаси кои држат на бескомпромисното Православие и одбиваат да имаат општење со отпаднатиот Патријарх на Цариград и со оние што го спомнуваат (види The Orthodox Word, септември–октомври 1972). Повеќето од овие монаси припаѓаат на скитовите и пустиниците на Светата Гора, но во 1971 година еден од управувачките манастири — Есфигмен — со своите 45 монаси им се придружи на зилотите.

Од тогаш, овој манастир е изложен на бројни притисоци од Светата Заедница (управното тело на Света Гора) и од Патријаршијата.

Најновиот напад врз манастирот и зилотските монаси е опишан во следната статија од еден од водечките зилоти на Светата Гора, кој самиот е кандидат за протерување; а потоа и во поново писмо од друг зилотски монах на Светата Гора.“ [24]

Во септемвриско-октомвриското издание на The Orthodox Word од 1976 година беа објавени неколку статии поврзани со старокалендарците и Вистинските Православни Христијани на Грција. Една од овие статии, со наслов „Царскиот пат: Вистинското Православие во ерата на апостасија“, ја разгледува исповедта на верата на Руската Катакомбна Црква и Вистинската Православна Црква на Грција.

Во оваа статија, отец Серафим пишува за старокалендарците:

„Во Грција, движењето на протестот, поттикнато од ист таков православен инстинкт, го доби името „Вистински Православни Христијани“. Од самиот почеток во 1924 година (кога беше воведена календарската реформа), ова движење беше особено силно меѓу простите монаси, свештеници и мирјани во Грција; првиот епископ кој ја напушти Државната Црква на Грција и му се придружи на движењето беше Митрополитот Хризостом од Флорина, и денес тоа продолжува со целосно независен живот и организација, опфаќајќи околу една четвртина од сите православни христијани во Грција и можеби половина или повеќе од сите монаси и монахињи.

Иако вообичаено се нарекуваат „старокалендарци“, Вистинските Православни Христијани на Грција се залагаат за цврст традиционализам во православниот живот и мисла воопшто, гледајќи на календарското прашање само како на прв степен и камен на темелникот на модернизмот и реформизмот.“

„Како што ‘екуменистичкиот’ рак сè повеќе ги разјадува останатите здрави органи на православните цркви денес, така и најчувствителните членови на ‘официјалните’ православни јурисдикции покажуваат сè поголема симпатија кон причината и претставниците на антиекуменистичките, антиреформистички цркви на Русија, Грција и дијаспората. Некои гледајќи ги ‘официјалните’ јурисдикции како неповратно насочени кон антиправославен курс, ги напуштаат како бродови што тонат и им се придружуваат на редовите на Вистинските Православни Христијани.“ [25]

Во истиот том, следната статија по претходната е насловена „Манастирот на Светите Кипријан и Јустина: Сведоштво на Вистинското Православие во Грција“ од Архимандрит Кипријан. Ова е „писмо до братството на Св. Герман Аљаски од игуменот на Манастирот, кој и самиот бил изложен на прогони од државата и официјалната Црква на Грција“ [26].

Во изданието на The Orthodox Word од 1980 година, отец Серафим Роуз објави статија со наслов „За ‘суперправилноста’“ од Епископ Кипријан од Оропос и Фили, кој припаѓал на Вистинските Православни Христијани на Грција под Митрополитот Калист од Коринт.

Во воведот на оваа статија, отец Серафим вели:

„Повеќе од педесет години православните старокалендарци во Грција водат храбра борба, соочени со понекогаш жестоки прогони, за зачувување на Вистинското Православие од модернизмот и екуменизмот. За жал, нивното сведоштво во одредена мера беше ослабено од присуството меѓу нив на екстремни ставови кои предизвикаа непотребни шизми. На крајот, овој екстремизам само ѝ помогна на каузата на модернизмот, кој се радува на секоја поделба меѓу оние што имаат традиционални ставови.

Ова ‘искушение од десната страна’ сега почнува да се чувствува и во Америка и на Запад, во форма на нови шизми, пребрзи обвинувања за ‘ерес’ и ‘предавство’, и ширење дух на сомнеж кон секој што не е од ‘својата партија’.

Сегашното предупредување, во форма на писмо до Братството на Свети Герман, од еден од најпочитуваните водачи на старокалендарското движење во Грција, е навистина навремено. Епископ Кипријан е исто така Игумен на Манастирот на Светите Кипријан и Јустина во Фили, близу Атина (види The Orthodox Word, 1976, бр. 70)“ [27].

Отец Герман, соборецот на отец Серафим, објави статија во јулско-августовското издание од 1981 година на The Orthodox Word, посветена на Архиепископ Леонтиј на РПЦЗ, на кого старокалендарците им ги должат своите канонски епископски хиротонии.

Пишувајќи за Архиепископ Леонтиј и хиротониите на старокалендарските епископи, отец Герман вели:

„За време на своите патувања во слободниот свет, Архиепископ Леонтиј направи проучување на тажната состојба на своите православни браќа во Грција, кои тагуваа под модернистичките влијанија врз православниот живот, симболизирани преку новиот папски календар кој им беше насилно наметнат во 1920-тите години. Во својот маченички жар, тој замина во Грција и ракоположи епископи за верниците на стариот календар, воспоставувајќи така блиска врска меѓу нив и Руската Задгранична Црква.“ [28].

Во едно од последните изданија на The Orthodox Word што ги уреди отец Серафим Роуз — јануари–февруари 1982 — отец Серафим ја посвети насловната страница и првата статија на томот на прогонетите и страдални Вистински Православни Христијани во Романија. Тој објави статија со наслов „Вистинските Православни Христијани на Романија“ од Епископ Кипријан, Митрополит на Оропос и Фили.

Во забелешката за читателите што ја напиша отец Серафим стои:

„За многумина, сè до неодамна, беше речиси непознато дека во Романија, како и во Грција, постои голема група православни христијани кои останале и сè уште остануваат верни на традициите на Православието, следејќи го црковниот календар и богослужбата на Живиот Бог. Оваа Црква на Вистинските Православни Христијани на Романија во своето свето лоно има околу еден милион верници.“ [29].

Ова последно издание на The Orthodox Word, објавено само седум месеци пред блаженото упокојување на отец Серафим, е историски значајно во контекст на постојаните обиди за историски ревизионизам од организации како Orthodox Ethos и отец Петар Хирс. Овие групи често тврдат дека отец Серафим, од 1975 г. до неговото упокојување, ги отфрлил старокалендарците како шизматици и безблагодатни отпадници. Меѓутоа, како што гледаме од ова последно издание, оваа лажна нарација, ширена во круговите на „Светското Православие“, е очигледна измама.

Цензурата и ревизионизмот на делата на отец Серафим Роуз

Во книгата на отец Серафим „Православието и религијата на иднината“ (Orthodoxy and the Religion of the Future), првично објавена во 1975 година, тој пишува за Вистинските Православни Христијани кои му се спротивставуваат на модернизмот на своето време и не се носени од отпадништвото на епохата. Во овој текст, отец Серафим јасно ги наведува Вистинските Православни Христијани на Грција меѓу оние православни христијани кои не паднале во отпадништво и ги следат православните епископи од тие јурисдикции, кои, исто така, не потклекнале на ереста на модернизмот.

Сепак, по упокојувањето на отец Серафим, одредени кругови — во својот грев на измама и историски ревизионизам, за кој сè уште немаат јавно покајание — го отстраниле овој дел од книгата со цел да ги измамат верните и да ги пренапишат зборовите на отец Серафим, промовирајќи ја својата екуменистичка ерес.

Во оригиналниот текст од изданието во 1975 година, отец Серафим Роуз пишува за Вистинските Православни Христијани на Грција:

„Незабележани од возбудените православни „преродбеници“, Господ Бог сочува во светот, исто како во деновите на пророкот Илија, седум илјади луѓе кои не ги приклонија колената пред Ваал (Римјаните 11:4) — непознат број на вистински православни христијани кои не се духовно мртви, како што тврдат православните „харизматици“ за своите стада, ниту пак се помпезно „исполнети со дух“, како што овие исти стада стануваат под „харизматично“ влијание. Тие не се носени од движењето на отпадништвото, ниту од некое лажно „преродување“, туку продолжуваат да бидат вкоренети во светата и спасоносна Вера на Православието во традицијата што им ја предале Светите Отци, внимателно гледајќи ги знаците на времето и патувајќи по тесниот пат на спасението.

Многумина од нив ги следат епископите на неколкуте православни јурисдикции кои зазеле цврст став против отпадништвото на нашето време: Катакомбната Црква на Русија, Руската Православна Црква Задгранична, Вистинските Православни Христијани (Старокалендарци) на Грција.“ [30]

Заклучок

Многумина во Светското Православие, особено оние во новокалендарските јурисдикции и во Православна Црква на Америка (ПЦА), направија далекусежни обиди да ја „присвојат“ личноста на отец Серафим за свои цели и да создадат посмртна нарација според која тој наводно ги отфрлил старокалендарците како шизматици и безблагодатни отпадници кои не се православни христијани. За жал, Orthodox Ethos и отец Петар Хирс беа главни водачи во овој напор — токму тоа ме поттикна да го спроведам овој деталeн истражувачки труд.

Јавни личности, како овие, имаат обврска да бидат искрени во она што го објавуваат. Таквите луѓе (вклучително и јас) често имаат големо влијание врз мислењето на другите за овие конкретни теми, и затоа имаме обврска пред Бога да постапуваме правилно и да бидеме целосно искрени во она што го пишуваме и објавуваме. Како историчари, немаме право да ја менуваме историјата само затоа што не ни се допаѓа како се одвивала. Немаме право да менуваме текстови или да цензурираме книги со цел да ги измамиме луѓето да се усогласат со нашето „партиско мислење“ или со нашата таканаречена „официјална“ јурисдикција. Историскиот ревизионизам е тежок грев и оние што се занимаваат со него ќе треба да дадат одговор за своите постапки. Би мислел ли отец Серафим нешто поинакво? Сите можеме да го дадеме одговорот на тоа прашање.

Отец Серафим беше многу упатен во овие прашања, како што видовме од неговите писма. Тој добро ги разбираше разликите помеѓу матеевците, флоринците и пантелејмонците, како и индивидуалните борби на личностите што ги сочинуваа овие групи. Тој прецизно знаеше против што се бори — екстремизмот што го гледаше главно кај следбениците на архимандрит Пантелејмон и кај одредени матеевски фракции во Грција. Тој не ги нарекуваше слепо сите грчки старокалендарци „ревнители без разум“, ниту пак некогаш ги нарече старокалендарците еретици, шизматици, отпадници или безблагодатни — како што денес тоа го прават многумина во Светското Православие.

Како би можел да проповеда таква теорија кога во текот на целиот негов живот неговиот Синод — на кој тој ѝ беше во понизна послушност — беше во општење со нив? Дали би се осудувал самиот себе? Очигледно не.

Време е вистината искрено да се прифати, а луѓето да ја прифатат историјата таква каква што е. Картите паднаа таму каде што паднаа, и нема промена на тоа како живеел отец Серафим, што мислел или што напишал. Како православни христијани, сè уште сме врзани со Деветтата Божја заповед:

„Не сведочи лажно против својот ближен“ (2. Мојсеева 20:16).

Да не го заборавиме тоа.

Со тоа, го завршувам овој труд со уште еден збор од писанијата на блажениот отец Серафим Роуз, кој вели:

„Секојдневно ќе треба да ги пееме молитвите и химните што ги знаеме напамет. Ќе ви требаат луѓе што ќе се молат за вас. Светската распространетост на нашата Руска Задгранична Црква е совршена за ова. Може во мислите да го обиколите целиот свет, земја по земја или континент по континент, и да се молите за оние што ги знаете, дури и ако не можете да им ги запомните имињата — епископи и игумени, парохии и свештеници […] монасите од Света Гора, страдалните старокалендарци од Грција. Колку повеќе од овие сега знаете и се молите за нив, толку подобро ќе ви биде кога и самите ќе треба да страдате.“ [31]

Автор: Иподиакон Нектариј

Преведено од: Orthodox Traditionalist

Референци

[1]. Отец Серафим Роуз, „Зилотите од Света Гора: Квасот на Вистинското Православие,“ The Orthodox Word 46, бр. 5 (септември–октомври 1972): 219–228.

[2]. Светиот Синод на Руската Православна Црква Задгранична, „До најблажениот Авксентиј, Архиепископ на Вистинските Православни Христијани во Грција,“ The Orthodox Archive, пристапено на 10 октомври 2024, https://www.theorthodoxarchive.org/post/50th-anniversary-of-the-goc-episcopal-consecrations-by-the-russian-church-abroad

[3]. Отец Стефан А. Фрејзер, Genuine Orthodox Church of Greece: A Brief History and Commentary (Феникс: Holy Trinity Orthodox Church, 2005), 39.

[4]. Отец Серафим (Роуз) до Глеб Подмошенски, Писмо 8, Платина, Калифорнија (30 декември 1963/12 јануари 1964).

[5]. Отец Серафим (Роуз) до Архимандрит Пантелејмон (Метропулос), Писмо 33, Платина, Калифорнија (21 март/13 април 1970).

[6]. Отец Серафим Роуз до отец Михаил Азкул, Писмо 45, Платина, Калифорнија (10/23 мај 1970).

[7]. Отец Серафим и отец Герман до Владата на Грција, Министер за внатрешни работи, Писмо 72 (26 февруари 1971).

[8]. Отец Серафим Роуз до отец Никита Паласис, Писмо 95, Платина, Калифорнија (31 август/13 септември 1971).

[9]. Отец Серафим Роуз до Ирина Константиновна, Писмо 129, Платина, Калифорнија (14/27 мај 1973).

[10]. Отец Серафим Роуз до Алексеј, Писмо 150, Платина, Калифорнија (2/15 март 1974).

[11]. Отец Серафим Роуз до отец Валериј Лукијанов, Писмо 170, Платина, Калифорнија (1/14 февруари 1975).

[12]. Отец Серафим Роуз до епископ Лавр (Скурла), Писмо 180, Платина, Калифорнија (12/26 август 1975).

[13]. Отец Серафим Роуз до отец Валериј Лукијанов, Писмо 191, Платина, Калифорнија (5/18 октомври 1975).

[14]. Отец Серафим Роуз до Нина, Писмо 193, Платина, Калифорнија (9/22 октомври 1975).

[15]. Исто.

[16]. Отец Серафим Роуз до Ендру Бонд, Писмо 197, Платина, Калифорнија (24 октомври 1975).

[17]. Отец Серафим Роуз до д-р Александар Каломирос, Писмо 207, Платина, Калифорнија (21 јануари/3 февруари 1976).

[18]. Отец Серафим Роуз до г-дин Стамос, Писмо 253, Платина, Калифорнија (Цветници 1978).

[19]. Отец Серафим Роуз до епископ Григориј (Граббе), Писмо 313, Платина, Калифорнија (21 август/3 септември 1981).

[20]. Отец Серафим Роуз, „Orthodox Issues of the Day: The Question of the Orthodox Calendar,“ The Orthodox Word 3, бр. 4 (август–септември 1967): 129.

[21]. Отец Серафим Роуз, „The Orthodox Mission Today: A Greek Mission in Montreal,“ The Orthodox Word 4, бр. 1 (јануари–февруари 1968): 29.

[22]. Отец Серафим Роуз, „Orthodoxy in the Contemporary World,“ The Orthodox Word 5, бр. 5 (септември–октомври 1969): 197.

[23]. Отец Серафим Роуз, „The Zealots of Mount Athos: The Leaven of True Orthodoxy,“ The Orthodox Word 46, бр. 5 (септември–октомври 1972): 219–228; https://www.orthodoxtraditionalist.com/post/the-zealots-of-mount-athos-leaven-of-true-orthodoxy-today

[24]. Отец Серафим Роуз, „Orthodoxy or Death: New Persecutions of the Zealot Monks of Mount Athos,“ The Orthodox Word 10, бр. 2 (март–април 1974): 73.

[25]. Отец Серафим Роуз, „The Royal Path: True Orthodoxy in the Age of Apostasy,“ The Orthodox Word 12, бр. 5 (септември–октомври 1976): 143.

[26]. Отец Серафим Роуз, „The Monastery of Saints Cyprian and Justina: Witness of True Orthodoxy in Greece,“ The Orthodox Word 12, бр. 5 (септември–октомври 1976): 150.

[27]. Отец Серафим Роуз, „Concerning ‘Super-Correctness’ By Bishop Cyprian of Oropos and Fili,“ The Orthodox Word 16, бр. 93 (јули–август 1980): 164.

[28]. Отец Херман Подмошенски, „Archbishop Leonty of Chile,“ The Orthodox Word 17, бр. 4 (јули–август 1981): 152.

[29]. Отец Серафим Роуз, „The True Orthodox Christians of Romania By Bishop Cyprian, Metropolitan Oropos,“ The Orthodox Word 18, бр. 1 (јануари–февруари 1982): 5.

[30]. Отец Серафим Роуз, Orthodoxy and the Religion of the Future (Платина: St. Herman of Alaska Brotherhood, 1975), 220.

[31]. Отец Серафим Роуз, „Orthodoxy in the USA: Its Historical Past and Present,“ The Orthodox Word 16, бр. 5 (септември–октомври 1980): 235.